Khăn đóng là một loại trang sức phổ biến trong văn hóa truyền thống của người dân Việt Nam, đã tồn tại từ những năm thế kỷ 18. Được thường thấy kết hợp chung với trang phục áo dài, chiếc khăn đóng mang đến nét đẹp đặc trưng và góp phần tôn vinh vẻ đẹp truyền thống của người Việt.Chúng ta hãy cùng Áo Dài Tài Lộc tìm hiểu thêm về kiến thức liên quan đến áo dài khăn đóng.
Những điều bạn chưa biết về Áo dài khăn đóng
Về mặt mỹ thuật, việc kết hợp này dường như không tôn vinh vẻ đẹp của trang phục dân tộc. Được coi như “quốc phục” của nam giới, nhưng thực tế lại trông rất đơn điệu và thậm chí gần như “đồng phục” với bốn bộ phận không thay đổi: chiếc áo dài (có thể thay đổi màu sắc và chất liệu, nhưng vẫn giới hạn trong ba màu chính: đen (thâm), trắng và xanh lam, và một số loại vải như vải, lụa, thế, nhiễu, hay gấm); chiếc khăn xếp (thường là màu đen và có thể thay thế bằng khăn quấn bằng nhiễu); chiếc quần ta hay quần ống sớ bằng vải hoặc lụa trắng; cuối cùng, đôi giày Gia Định bằng da láng màu đen.
Không chỉ là mỹ thuật, ý nghĩa biểu trưng của việc sử dụng trang phục này cũng cần được xem xét. Có thể thấy rằng trong bối cảnh ngày nay, cách trang trí này không còn phản ánh đúng đắn bản sắc và tinh thần của người Việt Nam. Những quy định cứng nhắc về màu sắc và kiểu dáng trong trang phục này giới hạn sự sáng tạo và thể hiện cái tôi của mỗi người, khiến nó mất đi tính cá nhân và không thể phản ánh đa dạng văn hóa của đất nước.
Vì vậy, đánh giá từ góc nhìn văn hóa và thời đại, việc áp dụng “khăn đóng áo dài” cho đàn ông Việt Nam cần được cân nhắc lại, để trang phục dân tộc truyền thống của chúng ta thể hiện đúng nét đẹp và sâu sắc của văn hóa Việt trong thời kỳ hiện đại.
Những điều bạn chưa biết về Áo dài khăn đóng
Chiếc áo dài phụ nữ hồi đầu thế kỷ
Một bộ đồng phục gắn liền với tên gọi “khăn đóng áo dài” trong văn hóa Việt Nam, dù chỉ là một bộ quần áo hàng ngày, lại được ưa chuộng trong những dịp lễ lạc hoặc giao tiếp trang trọng, không phân biệt tầng lớp xã hội, từ các vị chức sắc cho đến người dân thường, từ người giáo viên làng đến những học trò nhỏ tuổi. Thậm chí, ngay cả các “liền anh” của nghệ sĩ Quan Họ cũng không thể thoát khỏi sức hấp dẫn của bộ trang phục này. Tuy nhiên, so với trang phục “liền chị” của phụ nữ, trang phục “liền anh” trông khá cứng nhắc và không tự nhiên.
Vấn đề là, bộ đồng phục “khăn đóng áo dài” có ý nghĩa gì? Có thể nó đại diện cho sự tôn trọng vẻ bề ngoài và tính cách nghiêm túc mà xã hội phong kiến đòi hỏi, một cách thể hiện giá trị chung cho mọi người? Bộ đồng phục này không chỉ bảo vệ thân xác, mà còn che đi những khác biệt về đẳng cấp giữa các cá nhân trong xã hội. Có lẽ đó cũng là một cách để xoa dịu sự khác biệt. Vì vậy, suốt vài ba thế kỷ, từ nông thôn đến thành thị, từ các giai cấp cầm quyền đến người dân bình thường, bộ đồng phục này đã trở thành “quốc phục” không thể thiếu.
Tuy nhiên, từ sau Cách mạng tháng Tám, xã hội Việt Nam đã có nhiều thay đổi. Ý nghĩa cổ điển của bộ đồng phục “khăn đóng áo dài” nên đã phai nhạt theo thời gian, nhưng vẫn tồn tại và được sử dụng cho đến ngày nay. Ở một số nơi trong và ngoài nước, nhiều người vẫn coi đây là bộ y phục “truyền thống” và luôn mặc nó trong các dịp lễ, cũng như trong các buổi gặp gỡ công cộng, thậm chí cả trên sân khấu và truyền hình, coi đó là một cách đúng đắn và đạo đức. Mặc dù không tránh khỏi thiếu thẩm mỹ, nhưng bộ đồng phục này vẫn được ưa chuộng. Chẳng hạn, trong kỳ họp Hội nghị APEC tại Hà Nội, các nguyên thủ các quốc gia đã mặc bộ đồng phục “khăn đóng áo dài” và được áp dụng ngay cả các ước lệ từ thế kỷ XVIII về ý nghĩa tượng trưng của màu áo, ví dụ như màu vàng dành cho nhà vua…
Để nhận thức rõ hơn về những điểm yếu của cái mốt “khăn đóng áo dài”, chúng ta nên phân tích cả bốn bộ phận của nó: áo dài, khăn xếp, quần ống sớ và giày Gia Định. Tuy nhiên, hai bộ phận đầu tiên là quan trọng hơn, trong khi hai bộ phận sau chỉ là bổ sung, bởi chúng ít nhìn thấy hơn và được ẩn đi hơn.
Chiếc áo dài phụ nữ hồi đầu thế kỷ
Nguồn gốc của chiếc áo dài
Người ta thường tò mò về nguồn gốc của chiếc áo dài và đặt câu hỏi liệu nó bắt nguồn từ đâu. Trong bài viết này, chúng ta tạm thời không phân biệt áo dài nữ và áo dài nam theo hình dạng, mà chỉ tập trung vào việc không xét đến chất liệu vội. Trên thực tế, ở khoảng cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, chiếc áo dài của phụ nữ thành thị chưa có việc chiết eo, hình dạng không khác gì so với áo dài của đàn ông. Khác nhau có thể chỉ nằm ở chất liệu. Áo dài đàn ông thường được làm bằng vải, lụa, the hoặc gấm và thường được gọi là “áo dài ta”, “áo the” hoặc “áo gấm”. Các màu sắc của áo dài đàn ông, ngoại trừ áo gấm, thường giới hạn ở ba màu: đen, trắng và xanh lam. Trong khi đó, áo dài phụ nữ có thể may từ nhiều loại vật liệu như vải, lụa, nhiễu, nhung, len, gấm… với nhiều màu sắc và các chất liệu trang trí khác nhau.
Nhìn vào những bức tranh Tố Nữ hoặc tranh thờ đạo Mẫu của dòng tranh Hàng Trống, ta có thể thấy các cô Tố Nữ và Cô Ba – những thần linh trong đạo Mẫu, đều mặc áo dài thuần túy của Việt Nam. Dựa vào những bức tranh này, ta có thể suy ra rằng mẫu hình của chiếc áo dài cổ điển này ít nhất cũng đã tồn tại từ khi có các tranh Tố Nữ và tranh thờ Cô Ba ở Hàng Trống, tương đương từ thế kỷ XVIII, thời kỳ đạo Mẫu phát triển mạnh mẽ, đặc biệt tại vùng đất Thăng Long.
Nguồn gốc của chiếc áo dài
Khăn đóng
Nhìn vào một số ngôi chùa cổ nổi tiếng như chùa Dâu ở huyện Thuận Thành, tỉnh Hà Bắc (xây dựng từ thế kỷ VI, sau đó được trùng tu bởi Mạc Đĩnh Chi vào thế kỷ XIV), trên điện thờ Bà Dâu, người ta nhận thấy trên hai pho tượng ngọc nữ đứng hầu bên cạnh, y phục mang những đặc trưng rất Việt Nam, bao gồm áo dài ôm sát người, có thắt lưng và dải bó người, và dáng dấp giống như chiếc áo tứ thân hay áo tân thời của ngày nay, xiêm áo hình cánh sen chùng tới gần gót chân. Chiếc khăn vấn tóc của hai ngọc nữ này cũng đáng chú ý, có thể là hình tượng của chiếc khăn vấn tóc truyền thống của người phụ nữ Việt Nam với tiết diện tròn, được truyền thống từ xa xưa. Nếu những pho tượng này không bị hư hỏng hoặc bị sửa chữa từ thời ông Mạc Đĩnh Chi, thì niên đại của chúng phải ít nhất từ thế kỷ XIV, nếu không còn xa hơn nữa. Tương tự, bốn pho tượng ngọc nữ khác trong điện thờ chùa Keo (Thái Bình – đầu thế kỷ XVII) cũng được tạc với áo dài cổ cao, thắt lưng và khăn vấn tóc.
Nguồn gốc của chiếc áo dài phụ nữ có thể còn xa xưa hơn, nhưng vì thiếu tài liệu cụ thể, chúng ta chưa thể biết rõ hơn. Ngược lại, nguồn gốc của chiếc áo dài đàn ông lại phức tạp hơn, vì không chỉ có ít tài liệu mà còn xuất hiện đến hai hoặc ba kiểu áo khác nhau. Trong số đó, có chiếc áo dài cổ điển vùng đồng bằng mà chúng ta đã biết, sau đó là kiểu áo dài “Đề Thám”, có thể là một phong cách địa phương của người vùng Yên Thế, và cuối cùng là áo thụng, tay áo rộng và dài. Cuốn sách “Huế, la cité impériale du Viet Nam” đã trích dẫn một bức chân dung của vua Gia Long mặc áo thâm cổ cao, giống như áo dài ta ngày nay. Vì vậy, truyền thống mặc áo dài của đàn ông có ít nhất từ cuối thế kỷ XVIII. Tuy nhiên, nguồn gốc của chiếc áo dài tân thời của các “liền anh” Quan Họ lại là điều mà chúng ta chỉ có thể biết được khi xác định chính xác niên đại của truyền thống Quan Họ và thời điểm mà các “liền anh” Quan Họ bắt đầu mặc chiếc áo dài như chúng ta biết ngày nay.
Chiếc áo dài phụ nữ đã trải qua nhiều đợt cải tiến để có được diện mạo bay bướm, gợi cảm như ngày hôm nay. Những chi tiết cải tiến này không cần được nhắc lại ở đây, chỉ cần nhớ tên của ba người đã đóng góp vào quá trình cải cách: người đầu tiên là nhà thiết kế mẫu Cát Tường, vào khoảng những năm 1932-1934, đã đưa ra những mẫu áo dài “tân thời” đầu tiên (áo Le Mur), mang nhiều ảnh hưởng của thời trang Pháp. Sau đó, tại Hội chợ Nữ công Đà Nẵng vào năm 1934, họa sĩ Lê Phổ đã đưa ra một mẫu áo có cải tiến thêm một bước nữa: vai không bồng, cổ kín, cài khuy bên phải, thân áo ôm sát người; áo được may bằng vải màu, mặc với quần trắng, tóc búi lỏng, và vấn trần hoặc vấn khăn nhung. Cuối cùng, cũng vào những năm cuối thập niên 30 này, bà Trịnh Thị Thục Oanh, hiệu trưởng trường Hàng Cót, đã đưa ra một sáng kiến vô cùng quan trọng: việc chiết eo, để tôn lên cái đẹp của thân hình người phụ nữ. Sau đó, chiếc áo dài phụ nữ tiếp tục được cải tiến thêm để thêm tính chất bay bướm, năng động, và tươi vui của nó. Tuy nhiên, chiếc áo dài chỉ thực sự đẹp khi người phụ nữ mặc nó có một thân hình đẹp: eo nhỏ, người thanh, chân cao, dáng đi uyển chuyển, động tác nhanh nhẹn… Điều này cũng là một điểm nổi bật của chiếc áo dài: nó rất kín nhưng cũng rất hở, nhưng không khoan dung bất cứ sự giả trá nào.
Khăn đóng
Trên đây, Áo Dài Tài Lộc đã chia sẻ những hiểu biết về áo dài khăn đóng, hy vọng rằng thông qua bài viết này các bạn có thêm kiến thức mới về chiếc áo dài duyên dáng của Việt Nam.
